Wie mooi wil zijn, moet pijn lijden. Tussen 2019 en 2022 verdubbelde het aantal cosmetische klinieken in Nederland. In 2020 besteedden Nederlanders zo’n 9 procent meer aan cosmetica dan drie jaar daarvoor. Belgen geven al meer geld uit aan hun uiterlijk dan aan eten. Dat kun je wegzetten als oppervlakkig, maar je kunt je ook afvragen: waarom zijn we met z’n allen zo veel meer bezig met ons uiterlijk dan voorheen? En wat doet dat met onze mentale gezondheid?
Driekwart van de vrouwen heeft wekelijks negatieve gedachten over hun eigen uiterlijk, bijna 80 procent draagt niet de kleding die ze eigenlijk zouden willen dragen omdat ze zich niet goed voelen over hun uiterlijk.
Ware schoonheid zit van binnen, maar de buitenkant telt absoluut mee. Wie niet voldoet aan het heersende schoonheidsideaal, voelt dat in de portemonnee, beschrijft journalist Margriet Oostveen in de Volkskrant. Zo toonde Amerikaans onderzoek aan dat dikke leidinggevende vrouwen gemiddeld 16 procent minder verdienen dan vrouwen met een medisch ‘normaal’ gewicht; tussen mannen is dit verschil veel kleiner. Volgens de econoom Jason Fletcher heeft schoonheid meer invloed op het salaris dan intellectuele capaciteiten.
De socioloog Giselinde Kuipers wijst naar het effect van de spiegel, die zo’n 200 jaar geleden haar intrede deed bij de massa. Voor 1800 hadden mensen amper een idee hoe ze eruitzagen. De komst van fotografie, rond 1920, had hier ook een aandeel in. Plots konden mensen zichzelf van een afstand bekijken. Met de opkomst van de diensteneconomie werd het uiterlijk ook op de werkvloer steeds belangrijker. Officieel mag je niet op basis van uiterlijk discrimineren, en dus heet het ‘er verzorgd uitzien’.
Knappe mensen profiteren van iets dat wetenschappers het ‘halo-effect’ noemen, verwijzend naar de gouden cirkel die je om het hoofd van heiligen of engeltjes ziet. We schrijven knappe mensen sneller positieve eigenschappen toe en geven ze eerder het voordeel van de twijfel. Ook geven docenten studenten een betere beoordeling als ze hen aantrekkelijk vinden.
Maar: voor vrouwen is de situatie minder rechtlijnig dan voor mannen. Over mooie vrouwen wordt meer in stereotypen gedacht, bijvoorbeeld dat ze dommer zijn. Mannen hebben op de werkvloer dan ook het meeste voordeel van hun uiterlijk. Als vrouw kun je beter een beetje mooier dan de anderen zijn; liever een acht, dan een tien.
Van jonge mensen is al langer bekend dat ontevredenheid over het eigen lichaam een negatief effect op hun mentaal welzijn kan hebben. Bovendien ontstaat er hierbij een risico op het ontwikkelen van psychische problemen zoals eetstoornissen en een depressie. In het meest extreme geval kan dit bij zowel jonge als oudere volwassenen leiden tot body dysmorphic disorder: obsessief bezig zijn met je uiterlijk, constant dingen aan jezelf willen ‘verbeteren’ (vaak uren per dag) en je sociaal isoleren omdat je je schaamt voor hoe je eruit ziet.
Dat ons uiterlijk steeds meer effect heeft op ons psychische welzijn, komt volgens hoogleraar psychologie Liesbeth Woertman omdat veel pijlers waarop we onze identiteit vormden zijn verdwenen. Het geloof, politieke partijen en vakbonden zijn veel minder belangrijk geworden, en dus bleef het lichaam als een van de weinige dingen over om je identiteit aan op te hangen. Sociale media spelen hierin ook een belangrijke rol. Toegenomen economische onzekerheid zorgt er ook voor dat mensen zich fanatieker richten op dat waar ze wél invloed op (denken te) hebben.
Aandacht aan je uiterlijk besteden heeft nut – dat hebben we gezien. Of je het nu wel of niet terecht vindt dat uiterlijke verzorging een rol speelt in je carrière of elders; we worden er allemaal door geraakt. Maar in de put raken door een laag zelfbeeld, dat wil natuurlijk niemand.
Met spiegelmeditatie kun je lichaam en geest meer met elkaar in positieve verbinding brengen, denken sommige mensen. Deze oefening wint steeds meer aan populariteit. Het idee is om een halfuur tot drie kwartier voor een spiegel te zitten terwijl je naar jezelf kijkt. Ondertussen pas je meditatiepraktijken toe, om je brein helemaal rustig te krijgen. Zo ontstaat er bewustwording van ongemakken en oordelen die bij je naar boven komen, die laat je arriveren en weer vertrekken. Volgens beoefenaars zou je, als je dit drie weken lang elke dag doet, jezelf volledig kunnen accepteren zoals je bent.
Informatief
WAT IS HET EFFECT VAN EEN NEGATIEF ZELFBEELD OP JE MENTALE GEZONDHEID?
