De do’s & don’ts voor innerlijke rust
Vergeven kan ik, vergeten niet, hoor je vaak. Waarom maken we dat onderscheid zo duidelijk? En wat hebben we aan vergeven, als vergeten toch niet lukt? ‘Dat doe je voor jezelf, voor je eigen gemoedstoestand’, wordt er dan gezegd. Je moet het loslaten. Vergeef diegene, dan kun je verder. Klinkt simpel, en bevrijdend. Alsof ‘ik vergeef je’ de magic words zijn, waarna alles beter wordt.
Begrijp me niet verkeerd, vergeving is iets goeds. Het werkt helend. Onderzoek toont zelfs aan dat het je mentale, emotionele én fysieke gezondheid verbetert. Niet zo gek als je je bedenkt dat boosheid stress veroorzaakt in je lijf en dit je letterlijk ziek kan maken. Ik zou iedereen aanmoedigen om te beginnen met vergeven. Waar ik het over wil hebben, is wat vergeving eigenlijk inhoudt. Het is zo’n dertien-in-dozijn concept geworden, waar we op bijna dwangmatige manier mee omgaan. Vergeving móet verlossing brengen, want dan ben je een goed persoon. Toch? Als iemand je iets vreselijks aandoet en je vergeeft diegene, dan ben jij de betere persoon. En als kers op de taart kun je het ook nog loslaten als je die woorden hebt uitgesproken. Super.
Waarom vergeven soms niet werkt
Toch werkt het vaak niet zo. Zeggen dat je iemand vergeeft, is niet hetzelfde als het daadwerkelijk doen. Hoe graag je ook wil, soms lukt vergeven gewoon niet. Je kunt de woorden uitspreken, maar ze klinken leeg en hol. Diep vanbinnen voel je nog steeds die woede, dat verdriet of dat gevoel van onrecht. Niks magic words. Dan kun je je afvragen: wat betekent vergeven eigenlijk? En waarom voelt het vaak zo leeg, alsof er eigenlijk niets verandert? Gedachteloos ‘ik vergeef je’ zeggen werkt niet. Wat je eigenlijk zegt is ‘jij hebt iets verschrikkelijks gedaan en ik ben de goede persoon die jou dat vergeeft. Kunnen we nu verder alsjeblieft?’ Nee dus. Er ontbreekt een wezenlijk deel: jouw inbreng.
'Zo blijf je onbewust het verhaal herhalen waarin jij slachtoffer bent van andermans daden.’
Geen morele verplichting
Vergeving werkt alleen als het voortkomt uit een eigen, doorleefde keuze, niet wanneer het voelt als een morele verplichting. Want als je vergeeft ‘omdat het zo hoort’, blijven pijn, woede en verdriet meestal gewoon zitten. En zo blijf je onbewust het verhaal herhalen waarin jij slachtoffer bent van andermans daden. Dat is ook de reden dat je niet kunt vergeten. De Amerikaanse psycholoog Robert Enright, een bekende onderzoeker op dit gebied, beschrijft vergeving als een proces: geen beslissing, maar een verschuiving in houding. Het loslaten van wrok, niet omdat de ander het verdient, maar omdat jij het waard bent om vrij te zijn. En daar moet je werk in steken.
Jouw innerlijke werk
Als je de keuze hebt gemaakt om los te laten, probeer dan de ander niet slechts te zien als degene die jou iets heeft aangedaan, maar ook als mens. Probeer verder te kijken dan wat hij of zij heeft gedaan. Er zit een persoon aan die daad vast, een persoon met een verhaal. Zodra je dat ziet en erkent, kan het vergeven beginnen. Dan kun je zeggen ‘wat je deed was vreselijk, maar het gaat over jou en niet over mij. Ik kies ervoor om los te laten en weg te lopen. Ik zorg voor mijn eigen rust, daar heb ik jou niet voor nodig. Zo heeft de ander geen macht meer over je. Dit gaat over jouw innerlijke werk, en dat is jouw keuze. Als je dat echt kunt voelen, kun je afstand nemen. Dat is echte vergeving: het terugwinnen van je eigen ruimte.
‘Don’t compromise yourself. You’re all you’ve got.’
(Janis Joplin)
Boos op jezelf
‘Kom op Brid, dit slaat echt he-le-maal nergens op. Doe ff normaal.’ Zoiets zeg ik regelmatig tegen mezelf. Of als ik me niet lekker voel: ‘kom op, niet zeuren. Opstaan en gaan, dit is niet het moment om ziek te zijn.’ Zou ik dat ooit tegen een ander zeggen? Nee, natuurlijk niet. Dan zou ik begrip hebben, en compassie. Waarom heb ik dat dan niet voor mezelf? Vooral vrouwen zijn er goed in: keihard zijn tegen zichzelf. Schuld is ook een bekende. Als iemand jou iets heeft gedaan, kan je je schuldig voelen. Je was er toch zelf bij? Het kan voelen alsof je hebt meegewerkt aan je pijn. De deur hebt opengezet. Dat kan voor schaamte zorgen, of schuldgevoelens. Ook dan is vergeving heel belangrijk.
Een stukje zelfkennis
En ook daarin maak je duidelijk onderscheid tussen jou en de ander. Als iemand jou pijn doet, ben je daar niet verantwoordelijk voor. En als dat wel zo voelt? Dan kan het helpen om jezelf vragen te stellen als: ‘wat precies raakte mij zo diep? Waarom voelde ik me machteloos, of verraden, of minderwaardig? Waarom schaam ik me?’ Die vragen brengen de aandacht terug naar binnen, en zorgen voor zelfkennis, de belangrijkste kennis die er is. Door vervolgens de emoties die eruit voortkomen toe te laten en te onderzoeken, krijg je er grip op. Wees wat liever voor jezelf, vergeef jezelf. Ook dat is heilzaam. Zelf-vergeving hangt sterk samen met innerlijke rust en veerkracht. Een kleine ‘note to self’ die we allemaal bovenaan onze to-do list mogen schrijven: wees lief voor jezelf. Of zoals Janis Joplin het verwoordde: ‘Don’t compromise yourself. You’re all you’ve got.’
