RECHT OP ONGELIJKE BEHANDELING

Een vrouw is geen aangepaste versie van een man

Hoewel vrouwen al eeuwen strijden voor gelijke rechten, is er één belangrijk gebied waar juist het tegenovergestelde nodig is: de medische wetenschap. Daar draait het om het recht om als vrouw erkend te worden — en dus recht te hebben op een andere, passende behandeling.

Het mannelijk lichaam is in de geneeskunde altijd leidend geweest. De meeste artsen zijn opgeleid met studieboeken die het mannelijk lichaam als uitgangspunt nemen. De homo perfectus - de ideale mens - werd eind 17e eeuw afgebeeld als een man. Een vrouwelijke versie was er niet. Dit was zeker niet ongewoon; de Griekse filosoof Aristoteles noemde vrouwen misvormde mannen. Vrouwen waren lastig, met al die hormonen, daar kun je geen stabiele studie van maken.

Hysterie
Het Griekse woord voor baarmoeder is, heel toepasselijk, ‘hystera’. Veel onbegrepen klachten van vrouwen werden namelijk toegeschreven aan de baarmoeder en afgedaan als ‘hysterie’, een aandoening waar heel veel vrouwen last van hadden. Onverklaarbare pijnen, stemmingswisselingen, woedeaanvallen, depressiviteit en seksuele uitspattingen behoorden tot de symptomen. Als behandeling voor hysterie werden eind 19e eeuw de eierstokken en vaak ook de baarmoeder verwijderd. Een minder ingrijpende behandeling was een massage van de bekkenbodem. Hierdoor kreeg de vrouw een orgasme en dit zou de baarmoeder draaien, waardoor de klachten afnamen. Door overvolle wachtkamers en dokters met ‘RSI’-klachten werd in 1880 door de Engelse dokter Joseph Mortimer Granville de vibrator uitgevonden. Voor medische doeleinden dus.

De term 'hysterie' is gelukkig al lang uit het medisch jargon verdwenen, en de overtuiging dat onbegrepen klachten bij vrouwen serieus onderzoek verdienen, wint steeds meer terrein. Het erkennen van verschillen tussen mannen en vrouwen in de geneeskunde is hard nodig om gelijke behandeling van vrouwen te realiseren. Maar waar vinden we de belangrijkste verschillen terug?

Een andere behandeling bij de huisarts
Mannen die bij de huisarts komen krijgen andere zorg dan vrouwen met precies dezelfde klachten. Dat blijkt uit onderzoek van Aranka Ballering, ze promoveerde hierop in april 2024. Vrouwen krijgen minder vaak lichamelijk onderzoek, een röntgenfoto of een echo en worden minder vaak doorverwezen naar een specialist wanneer zij bij de huisarts komen met lichamelijke klachten. Door deze verschillen in diagnostisch onderzoek hebben vrouwen 6 procent lagere kans om gediagnosticeerd te worden met een ziekte. Vaker krijgen zij een symptoomdiagnose, bijvoorbeeld ‘patiënt heeft langdurig hoofdpijn'. Hierdoor blijven klachten van vrouwen vaker onverklaard.

De symptomen van ziekten verschillen tussen mannen en vrouwen
Hart- en vaatziekten zijn misschien wel het bekendste voorbeeld van een aandoening die zich met verschillende symptomen uit bij mannen en vrouwen. De klassiek bekende signalen van een hartinfarct bijvoorbeeld - zoals druk op de borst en uitstraling naar de linkerarm - komen vooral bij mannen voor. Vrouwen hebben vaker ‘vage’ klachten, zoals pijn in kaak, nek, rug, maag, of tussen de schouderbladen. Ook vermoeidheid of een onrustig gevoel kunnen indicatoren zijn van hartproblemen. Hierdoor worden hartproblemen bij vrouwen vaker gemist of later gediagnosticeerd.

Klinisch onderzoek vaker met man als uitgangspunt
Ook in geneesmiddelenonderzoek is de man altijd leidend geweest. Tot aan het einde van de 20e eeuw mochten vrouwen niet meedoen aan onderzoek naar geneesmiddelen, omdat hormonale schommelingen als stoorzender werden gezien die de onderzoeksresultaten konden beïnvloeden. Uit onderzoek blijkt echter dat het vrouwenlichaam anders op medicatie reageert dan het mannenlichaam. Dat heeft verschillende oorzaken: ten eerste hebben vrouwen een hoger vetpercentage, en dat zorgt ervoor dat vet oplosbare medicatie langer in het lichaam blijft. Ten tweede hebben hormonen invloed op hoe medicatie door de lever wordt verwerkt. Tenslotte verschillen ook de nieren, het hart en het gewicht van vrouwen, en dit zorgt ook voor een andere verwerking van medicatie. Deze verschillen kunnen de werkzaamheid en veiligheid van geneesmiddelen beïnvloeden. Gelukkig krijgt de invloed van sekseverschillen op de werking van medicijnen steeds meer aandacht in onderzoek.

Te weinig onderzoek naar onderzoek naar vrouwen-specifieke aandoeningen
Aandoeningen zoals endometriose, PMS, PCOS of overgangsproblemen worden relatief weinig onderzocht, ondanks dat miljoenen vrouwen er last van hebben. Endometriose is een aandoening waarbij weefsel dat lijkt op het baarmoederslijmvlies, buiten de baarmoeder groeit. Dit kan zorgen voor hele pijnlijke menstruaties, pijn bij de eisprong, chronische bekkenpijn, vermoeidheid en soms onvruchtbaarheid. Omdat er relatief weinig onderzoek is gedaan naar deze aandoening, duurt het lang voordat de diagnose wordt gesteld: gemiddeld zeven tot acht jaar. Ook naar overgangsklachten, PMS (Pre Menstrueel Syndroom) en PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom) is nog relatief gezien onvoldoende onderzoek gedaan. Dit komt vooral omdat onderzoek naar vrouwen ondergefinancierd is. 

Een stap terug, twee stappen vooruit?
Hoewel er steeds meer onderzoek gedaan wordt naar vrouwengezondheid, zijn we er nog lang niet. Een grote stap terug in de tijd is een beslissing die president Trump onlangs nam. Hij zette een streep door de subsidie voor Women’s Health Initiative (WHI), de langstlopende en grootste studie naar vrouwengezondheid, met ingang van 1 september 2025. Het gaat hier om een landelijke studie naar de gezondheid van oudere vrouwen die dertig jaar geleden werd opgezet. Aan het einde van de vorige eeuw werden verschillende studies gedaan naar o.a. de effecten van hormoontherapie op hartziekten waar meer dan 160.000 vrouwen aan meededen. Dit leverde een schat aan informatie op over de gezondheid van vrouwen na de menopauze, met bijna 2.500 wetenschappelijke publicaties als gevolg. Een deel van deze vrouwen doet tot op de dag van vandaag mee aan vervolgstudies, sommigen zijn al ouder dan honderd jaar. Al deze informatie gaat nu verloren.

Online collegereeks over vrouwengezondheid
Gelukkig zijn er ook goede berichten! Een stap vooruit zet The School of Life die van 24 september tot 8 oktober 2025 een online collegereeks over vrouwengezondheid organiseert: ‘van hormonen tot hersenen en van evolutie tot overgang’. Susan Smit, Cat Bohannon, Iris Somner en Estrella Montoya zullen de colleges verzorgen. Hier vind je meer informatie.

Vervolgonderzoek naar man-vrouw verschillen
Aranka Ballering heeft na haar promotie een Rubiconbeurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) ontvangen. Dit betekent dat ze haar onderzoek naar de verschillen tussen mannen en vrouwen bij langdurige lichamelijke klachten kan vervolgen aan de universiteit van Gent. Ze onderzoekt hoe opvattingen en aannames over mannen en vrouwen doorwerken in de manier waarop langdurige lichamelijke klachten worden begrepen. Nog een mooie stap vooruit dus!