ADHD EN DE OVERGANG - ALLE DAGEN HEEL HORMONAAL?

Lange tijd dacht men dat adhd alleen iets voor jongetjes was. Een kinderziekte, waar ze als volwassenen wel overheen zouden groeien. Inmiddels weten we dat er ook meisjes met adhd zijn, en dat kinderen hier niet ‘overheen groeien’ – hoewel de symptomen er bij volwassenen anders uit kunnen zien dan bij kinderen, verdwijnt adhd niet. Maar ondanks dat we inmiddels dus weten dat ook volwassen vrouwen met adhd kampen, is er nog maar heel weinig bekend over de relatie tussen adhd en het vrouwelijk lichaam. 

De invloed van hormonen, bijvoorbeeld: waar mannen zo ongeveer hun hele leven een stabiele testosteronspiegel hebben, schommelt die bij vrouwen sterk tijdens de pubertijd, zwangerschap en de overgang – of eigenlijk: überhaupt altijd, gedurende de maandcyclus. Recent onderzoek biedt sterke aanwijzingen dat de hormooncyclus wel degelijk van invloed is op de ernst van bepaalde adhd-symptomen. 

Maar eerst even terug in de tijd: waarom geloofden we zo lang dat adhd alleen iets voor jongetjes was? Voordat adhd als aandoening in beeld werd gebracht, werden zo’n honderd jaar lang vrijwel alleen drukke jongetjes naar de arts gestuurd omdat ze onhandelbaar gedrag vertoonden. De hyperactiviteit werd hierdoor als belangrijkste onderdeel van adhd gezien – in Nederland noemden we adhd in de volksmond ook wel Alle Dagen Heel Druk. Dit is ook waarom lang werd gedacht dat adhd een kinderziekte is; volwassenen springen niet om de haverklap van hun stoel of rennen rondjes door de kamer. Zodra de hyperactiviteit verdween, was de ziekte ook weg, dacht men. Tot 2013 werd adhd door psychiaters nog officieel als een ‘drukke kinderziekte’ gecategoriseerd. 

Later zagen artsen dat hyperactiviteit voor veel kinderen wel een onderdeel, maar lang niet het meest kenmerkende symptoom van adhd is. Vooral meisjes hebben het type adhd dat we als add kennen: wel een probleem met concentreren en organiseren, maar de onrust slaat bij hen naar binnen. In de jaren ‘80 werd voor het eerst aandacht besteed aan de adhd’ers zonder hyperactief gedrag, maar toch werden bij de meeste onderzoeken vooral de drukke jongetjes bestudeerd. Hierdoor werd adhd bij meisjes en vrouwen vaak over het hoofd gezien. 

De laatste jaren gaat dit een stuk beter. Waar voorheen op de 25 mannelijke adhd’ers één vrouw werd gediagnosticeerd, is die verhouding inmiddels 3 op 1. Wel krijgen vrouwen vaak pas op latere leeftijd de diagnose. Dit komt enerzijds omdat meisjes meer worden gestimuleerd om zich wenselijk te gedragen, de ander niet tot last te zijn. Zich bescheiden op te stellen, netjes op hun beurt wachten; de drukte die in het hoofd zit, vormt zo een minder groot probleem voor de omgeving, maar woedt onder de oppervlakte. 

Veel vrouwen worden op latere leeftijd ten onrechte gediagnosticeerd met burn-out. Na jarenlang op hun tenen te hebben gelopen om met alle interne onrust tóch te functioneren (en daarbij vaak werk ook nog te moeten combineren met het managen van het huishouden en eventuele kinderen) storten ze totaal in. Maar waar een burn-out met de juiste behandeling kan worden verholpen, verdwijnt adhd niet. 

Naast de sociale normen speelt er bij vrouwen nog iets anders: adhd-verschijnselen verergeren bij meisjes vaak na de puberteit, als er meer oestrogeen vrijkomt. Naar de relatie tussen de vrouwelijke hormoonspiegel en adhd wordt pas sinds een paar jaar onderzoek gedaan. Wel is al langer bekend dat een tekort aan oestrogeen adhd-achtige klachten kan veroorzaken waar vrouwen voor de overgang geen last van hadden: moeite met concentreren, een warrig of onrustig gevoel, slechter geheugen, (ernstige) stemmingswisselingen en een toenemende hoeveelheid conflicten met naasten en collega’s. 

Maar bij vrouwen die deze symptomen door hun adhd altijd al hebben, kan een schommelende hormoonspiegel deze veel intenser maken, ontdekten onderzoekers. Dit betekent dat waar bij mannen de intensiteit van hun adhd-symptomen vrij constant is (hoewel lichaamsbeweging, nachtrust en stress ook van invloed kunnen zijn), vrouwen in hun maandelijkse cyclus hun adhd soms veel heftiger ervaren. En dat dit bij de overgang (maar ook na een bevalling) nóg erger kan worden. 

Het is een verdrietige gedachte dat sommige vrouwen jarenlang met onjuiste diagnoses van het kastje naar de muur zijn gestuurd, omdat er te weinig bekend was (en is) over de relatie tussen vrouwelijke hormonen en adhd-symptomen. Meer onderzoek zal wellicht uitwijzen of hormoontherapie voor vrouwen met adhd verlichting kan brengen. Maar tot die tijd: neem als vrouw met adhd (of als partner, kind, of collega) de klachten serieus en praat erover met je arts als je serieus wordt gehinderd in je dagelijkse bezigheden, zodat de arts mee kan denken over de juiste therapie of medicatie.